Thể loại truyền thuyết chiếm vị trí không thể thiếu trong văn học dân gian của Việt Nam. Chúng có đa dạng thể loại lựa chọn, hãy cùng tìm hiểu định nghĩa và cách phân biệt như thế nào nhé.
1. Định nghĩa về truyền thuyết là gì?
Truyền thuyết là những câu chuyện được dân gian truyền miệng nhau qua nhiều đời, để giải thích về những phong tục tập quán nhiều nơi. Và cũng là kể về những nhân vật lịch sử thời xưa. Truyền thuyết thường có những yếu tố phóng đại và kỳ ảo, kết thúc câu chuyện luôn là kết thúc mở.
Với học sinh đang ngồi trên ghế nhà trường được làm quen với thể loại truyền thuyết từ năm học lớp 6. Dưới đây sẽ giúp bạn tìm hiểu chi tiết hơn.
2. Phân biệt truyền thuyết, cổ tích với thần thoại
Những câu chuyện truyền thuyết có nhân vật và cốt truyện xây dựng dựa trên những nhân vật lịch sử, có tính chất lịch sử. Còn cổ tích là câu chuyện không có thật, xuất phát từ trí tưởng tượng của nhân dân.
Nội dung thể loại truyền thuyết gồm bắt nguồn từ chủ đề và nhân vật mang đậm tính lịch sử. Còn câu chuyện cổ tích xây dựng xung quanh chuyện bạn bè, gia đình và anh em. Mối quan hệ thường xảy ra mâu thuẫn, xung đột trong xã hội phong kiến.
Những câu chuyện cổ tích thường có kết thúc có hậu, nhân vật ở hiền thì sẽ gặp lành và có hạnh phúc lâu dài. Còn những kẻ xấu xa, độc ác sẽ bị trừng phạt thích đáng. Ngược lại, câu chuyện truyền thuyết thường kết thúc mở.
>>> Thể loại truyền kì là gì? Ý nghĩa và những câu chuyện thú vị
3. Mối quan hệ thể loại truyền thuyết và truyện cổ tích
Thể loại truyền thuyết thường ra đời sớm hơn so với những câu chuyện cổ tích. Nhân dân thường dùng chúng để lý giải về sự kiện lịch sử và nhân vật. Truyền thuyết thường có sự gắn liền với vận mệnh dân tộc, đây được xem là sự kết hợp của lịch sử với những yếu tố hư cấu.
Những câu chuyện cổ tích được ra đời khi xuất hiện phân biết giai cấp rõ rệt trong xã hội. Mâu thuẫn về quyền lợi hay địa vị thường diễn ra giữa các giai cấp. Thể loại cổ tích chủ yếu kể về số phận của con người trong xã hội, họ đều đang mưu cầu cuộc sống tự do, hạnh phúc và luôn hướng đến một xã hội công bằng. Đó luôn là sự hòa quyện giữa yếu tố hiện thực với hư cấu để tạo nên cổ tích.
Với yếu tố liên quan đến lịch sử khiến cho truyền thuyết có sức sống bền bỉ hơn và theo dài trong năm tháng. Còn những câu chuyện cổ tích ngày càng trở lên mờ nhạt trong văn học dân gian hiện nay. Với sức hút này khiến cho những bạn trẻ tuổi vẫn có niềm đam mê, thích thú.
4. Mối quan hệ giữa truyền thuyết và thần thoại
Các câu chuyện dân gian thường liên quan đến các vị thận hoặc anh hùng dân tộc được gọi là thần thoại. Với những người xưa thường mượn câu chuyện thần thoại để quan niệm về nguồn gốc của con người trên thế giới.
Thể loại truyền thuyết được truyền miệng từ đời này sang đời khác. Họ thường kể về các sự kiện lịch sử, nhân vật, hay phong tục tập quán. Những câu chuyện truyền thuyết thường chứa những yếu tố kỳ ảo và phóng đại.
5. Việt Nam gồm những loại truyền thuyết nào?
Dựa vào nội dung thể loại truyền thuyết được chia thành các thời kỳ như sau:
- Thời kỳ Văn Lang và Hồng Bàng: Thời kỳ đầu tiên mang đậm những yếu tố sử thi, thời Vương dựng và giữ nước. Một số truyền thuyết được kể đến bao gồm: Sơn tinh Thủy Tinh, Thánh Gióng,…
- Thời kỳ Âu Lạc và thời kỳ Bắc thuộc: Thời kỳ thứ 2 thuộc giai đoạn từ 257 TCN-208 TCN, Vua An Dương Vương thành lập nên nước Âu Lạc. Thời kỳ Bắc thuộc từ giai đoạn 208 TCN đến năm 938, đây cũng là khoảng thời gian nước ta bị xâm lược. Nhân dân cùng nhau đứng lên đấu tranh để giành lại độc lập cho dân tộc.
- Thời kỳ phong kiến tự chủ từ thế kỉ 10 đến thế kỉ 15: Thời kỳ này giai cấp phong kiến Việt Nam đứng lên xây dựng đất nước và bảo vệ tổ quốc trước sự xâm lược của lũ giặc cướp nước.
>>> Khái niệm và các thể loại văn học dân gian hiện nay
Truyền thuyết được chia theo nhóm bao gồm:
- Về danh nhân văn hóa: Chu Văn An hay Mạc Đĩnh Chi …
- Nhiều địa danh nhắc đến trong truyền thuyết như: Sự tích Hồ Gươm hoặc Sự tích Hồ Ba Bể…
- Nhắc về những người anh hùng gồm: Trần Hưng Đạo, Yết Kiêu hay Lê Lợi…
- Các người anh hùng nông dân gồm Quận He hay Ba Vành…
- Những người anh hùng nông dân không hề có yếu tố thần kỳ gồm: Hầu Tạo hay Chàng Lía, …
6. Đặc trưng của thể loại truyền thuyết
Truyền thuyết thuộc thể loại truyện dân gian, chủ yếu tồn tại qua phương thức truyền miệng là chính. Chúng ra đời từ thời kỳ chưa có chữ viết nên đây là thể loại truyện chủ yếu truyền miệng từ người này qua người khác, từ đời này qua đời khác…
Do vậy, truyền thuyết thường gắn với phong tục thờ cúng của dân tộc và lễ hội. Ở nước ta, truyền thuyết thời Vua Hùng dựng nước đều được kể lại qua các trò diễn dân gian lễ hội (ngày nay được sân khấu hóa), được truyền bà và lưu truyền tại núi, sông, ao, miếu, đền… để nhân dân thờ cúng. Chẳng hạn như truyền thuyết An Dương Vương gắn gắn liền cụm di tích đền Cổ Loa, truyền thuyết Thánh Gióng gắn liền khu di tích Sóc Sơn…
– Thể loại truyền thuyết gắn liền nhân vật lịch sử với sự kiện có liên hệ với lịch sử.
Trong truyền thuyết, những địa danh, người, thời kỳ đất nước gắn liền với những con người thật, vùng đất thật. Điều đó góp phần vào việc xây dựng không khí lịch sử, mang tính xác thực của truyện và thực hiện chức năng cơ bản của thể loại.
Dù lấy lịch sử làm đề tài nhưng truyền thuyết không được gọi là lịch sử. Lịch sử thường phản ánh chính xác về nhân vật, sự kiện. Còn truyền thuyết lựa chọn nhân vật, sự kiện có tính nghệ thuật để lay động tình cảm và niềm tin của người nghe với những sự kiện đó.
Các đặc trưng có trong truyền thuyết được tóm tắt như sau:
- Truyền thuyết thuộc truyện dân gian và có yếu tố truyền miệng là chính
- Truyền thuyết kể về các nhân vật lịch sử hoặc những sự kiện có liên quan đến lịch sử
- Gồm những yếu tố hoang đường, hư ảo không thể thiếu trong đó
- Có sự nhìn nhận và thái độ đánh giá của nhân dân về sự kiện lịch sử và. Tất cả đều trong những câu truyện truyền thuyết.
Thông tin trong bài viết trên đây giúp bạn tìm hiểu chi tiết hơn về thể loại truyền thuyết là gì? Ngoài ra còn tìm hiểu về cách phân biệt truyền thuyết, cổ tích và thần thoại. Từ đó nắm được cách đặc trưng và loại truyền thuyết. Đừng quên theo dõi bài viết tiếp theo để cập nhật kiến thức hữu ích khác nhé.