Tìm hiểu về nội dung và nghệ thuật của truyện ngụ ngôn

Truyện ngụ ngôn là một thể loại văn học dân gian, với nội dung thường kể lại những câu chuyện để dạy dỗ con người về cách đối nhân xử thế. Hãy tìm hiểu về khái niệm truyện ngụ ngôn và ý nghĩa trong bài viết dưới đây nhé.

Truyện ngụ ngôn là gì?

Truyện ngụ ngôn là những câu chuyện được kể bằng văn xuôi hoặc văn vần, có tính chất đối nhân xử thế, dùng cách ẩn dụ hoặc nhân hóa loài vật hay con người để thuyết minh cho một chủ đề luân lý, quan niệm nhân sinh, nhận xét về thực tế xã hội hay những thói hư tật xấu của con người. Bên cạnh đó, một số truyện ngụ ngôn có tính chất gây cười nhưng cũng ngụ ý bóng gió, kín đáo khuyên nhủ và răn dạy con người những bài học trong cuộc sống.

Một bộ phận truyện ngụ ngôn bắt nguồn từ truyện loài vật. Bởi trong quá trình sống gần gũi với tự nhiên, khi chưa hoàn toàn tách mình ra khỏi tự nhiên, người cổ đại đã quan sát và tìm hiểu các con vật để dễ săn bắt và tự vệ. Khi con người có ý thức mượn truyện loài vật để nói về con người thì truyện ngụ ngôn xuất hiện.

Nội dung của truyện ngụ ngôn

Truyện ngụ ngôn thường mượn nhân vật loài vật, đồ vật để ám chỉ con người, nhằm nêu lên một bài học luân lý hay kinh nghiệm sống. Nội dung truyện ngụ ngôn Việt Nam thường bao gồm các điểm sau:

Phê phán thói hư tật xấu của con người

Những tác phẩm truyện ngụ ngôn cũng là bài học giáo dục, phê phán các thói hư tật xấu của con người như  tính tham lam vô độ (Người nông dân và con lừa, Thả mồi bắt bóng), thói huênh hoang đi kèm với bệnh chủ quan (Ếch ngồi đáy giếng), thói đoán mò của người kém hiểu biết (Thầy bói xem voi, Cà cuống với người tịt mũi)…

Đả kích giai cấp thống trị

Truyện ngụ ngôn thường được nhân dân dùng làm vũ khí đấu tranh chống giai cấp thống trị. Thể loại truyện này nêu lên những nhận xét sâu sắc về tầng lớp thống trị trong xã hội cũ, đó là thói ngang ngược của kẻ quyền thế (Khi chúa sơn lâm ngã bệnh), thói đạo đức giả của chúng (Mèo ăn chay), tội cướp của hại người (Chèo bẻo và ác là)…

Nêu những bài học triết lý ứng xử, kinh nghiệm sống sâu sắc

Truyện ngụ ngôn nêu lên những triết lý sâu sắc hay kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn cuộc sống. Truyện đã dẫn dắt người đọc đi đến nhận thức đúng đắn bằng cách nêu lên những tác hại do nhận thức sai lầm gây ra. Chẳng hạn, truyện ngụ ngôn khuyên con người nên đứng đúng vị trí của mình (Quạ mặc lông công), tác hại của óc xa rời thực tế (Chị bán nồi đất), sống cần có lập trường (Ðẽo cày giữa đường), nêu lên sức mạnh của sự đoàn kết (Chuyện bó đũa)…

Bên cạnh đó, có những kinh nghiệm sống của nhân dân đã được truyện ngụ ngôn khái quát thành quan niệm triết học. Ðó có thể là quan niệm về tính tương đối của sự vật hiện tượng trong tự nhiên và xã hội (Mèo lại hoàn mèo), hay sự vận động và phát triển của thế giới theo quy luật khách quan… Vì vậy, so với cổ tích và truyện cười thì truyện ngụ ngôn thiên về giáo dục hơn.

Truyện ngụ ngôn là một thể loại văn học dân gian

Nghệ thuật xây dựng truyện ngụ ngôn

Nhân vật

Nhân vật trong ngụ ngôn rất đa dạng, có thể là con người, thần linh, đồ vật,  loài vật, cây cỏ… Các nhân vật được xây dựng qua sự đối lập giữa thông minh và ngu ngốc, tốt bụng và xấu xa, bé nhỏ và to lớn (Voi và kiến). Bên cạnh đó, các tác giả dân gian cũng dùng biện pháp phủ định để khẳng định trong xây dựng nhân vật ngụ ngôn (Ðẽo cày giữa đường)

Cốt truyện và kết cấu

Truyện ngụ ngôn là câu chuyện kể có tính chất thế sự. Tuy nhiên, khác với cổ tích, cốt truyện trong truyện ngụ ngôn gần với hiện thực hơn trong khi truyện cổ tích gắn với lý tưởng và ước mơ.

Trong truyện ngụ ngôn, xung đột được biểu hiện ở lý lẽ, hành động, ở triết lý ứng xử của nhân vật (tức là xung đột nằm phía sau hành động của nhân vật). Bên cạnh đó, kết cấu truyện ngụ ngôn ngắn và có ít tình tiết, thường chỉ một tình tiết trong khi truyện cổ tích thường có đầu có đuôi. Điểm đặc biệt trong kết cấu của truyện là phần nội dung kể nổi lên còn phần ý nghĩa lắng đọng lại mà người đọc tự rút ra.

Biện pháp ẩn dụ

Truyện ngụ ngôn thường mang những ẩn dụ thông qua ngôn ngữ hàm súc. Tác giả dân gian còn miêu tả đặc điểm của các con vật để biểu trưng cho con người. Từng con vật sẽ tượng trưng cho từng loại người trong xã hội, chẳng hạn cáo xảo quyệt, mèo giả dối …

Một số truyện ngụ ngôn Việt Nam quen thuộc

Ếch ngồi đáy giếng

Ở một cái giếng nọ có một con ếch sống lâu năm dưới đáy giếng, xung quanh nó chỉ toàn là những con nhái, ốc, cua bé nhỏ. Ở dưới đáy giếng nhìn lên trời, chú ếch chỉ có thể thấy được một khoảng trời rất bé như cái vung vậy.

Mỗi lần ếch cất tiếng kêu ồm ộp đều làm các con vật khác trong giếng hoảng sợ nên ếch huênh hoang tự coi mình là chúa tể. Nó đã nghĩ thầm trong đầu rằng: “Tất cả vũ trụ chỉ có như thế, trời bé bằng vung”.

Vì có suy nghĩ như thế nên nó cứ nhìn lên bầu trời bé xíu ấy và nghĩ nó thì oai phong giống như một vị chúa tể. Ngày nào cũng thấy như vậy nên nó đã khẳng định bầu trời chỉ to bằng cái vung mà thôi.

Và rồi một năm trời mưa rất to làm nước trong giếng đầy lên tràn bờ đưa ếch lên miệng giếng. Vẫn quen thói cũ nên ếch câng câng nhìn lên trời. Một điều bất ngờ đập vào mắt ếch chính là nó bỗng thấy cả một bầu trời rộng lớn gấp nhiều lần so với bầu trời bé như vung mà nó vẫn thấy khi ở bên dưới đáy giếng.

Ếch không tin vào mắt mình và cảm thấy rất bực bội vì điều đó. Nó đã cất tiếng kêu ồm ộp để ra oai, ếch hi vọng sau những tiếng kêu của mình mọi thứ sẽ phải trở lại như ban đầu.

Thế nhưng hiển nhiên là sau tiếng kêu của ếch mọi thứ vẫn vậy, bầu trời to lớn vẫn là bầu trời to lớn. Ếch càng lấy làm lạ và bực bội hơn nữa nên mải nhìn lên bầu trời không thèm để ý đến xung quanh nên nó đã bị một chú trâu đi ngang qua đó dẫm chết.

Truyện ngụ ngôn Ếch ngồi đáy giếng

Mèo lại hoàn mèo

Xưa có một ông nuôi một con mèo, nghĩ rằng con mèo của mình khôn ngoan, tài giỏi không có ai hơn nữa, mới đặt tên là “Trời”.

Một hôm có người bạn đến chơi. Thấy chủ nhà gọi mèo là “Trời”, người bạn ngạc nhiên hỏi:

– Sao ông lại dám gọi nó là con “Trời”?

Chủ nhà đáp:

– Con mèo của tôi quý hóa có một, gọi nó là mèo nói không được. Phải gọi nó là con “Trời” mới xứng đáng, vì không ai hơn được trời.

Người bạn nói:

– Thế mây chẳng che được mặt trời còn gì? Chủ nhà bảo.

– Thế thì tôi gọi nó là …con “Mây”!.

Người bạn lại nói:

– Thế nhưng gió lại đuổi được mây?

Chủ nhà lại bảo:

– Thế thì tôi gọi nó là con “Gió”!.

– Thế nhưng bức tường lại cản được gió?

– Thế thì tôi gọi nó là con “Tường”!.

– Thế nhưng chuột lại khoét được tường?

– Thế thì tôi gọi nó là con “Chuột”.

– Thế nhưng mèo lại bắt được chuột?

Chủ nhà nghĩ một lát rồi bảo:

– Thế thì tôi gọi nó là con “mèo” vậy.

Người bạn vỗ tay cười và nói:

Ôi, thế thì “mèo lại hoàn mèo” rồi.

Thầy bói xem voi

Nhân một ngày rảnh rỗi, không có khách nào vào xem bói và bói bài tây cả nên năm ông thầy bói mù cùng nhau ngồi tán phét. Ông nào cũng chưa từng một lần nhìn thấy con voi nên không biết hình thù nó ra sao. Bỗng nghe dân tình kháo nhau có người đang dắt voi đi ngang qua làng. Năm ông thầy bói chung tiền vào đưa cho người quản voi bảo họ cho voi dừng lại để xem.

Ông sờ vòi, ông sờ ngà, ông thì sờ chân, ông thì sờ tai còn ông thì sờ đuôi. Sau khi sờ voi kĩ lưỡng thì 5 ông thầy lần lượt phán.

Thầy sờ vòi của voi thì phán:

– Tôi cứ tưởng con voi nó thế nào chứ hóa ra nó cũng sun sun như con đỉa thôi

Thầy sờ ngà voi thì lại phán:

– Tôi thấy nó đâu có như con đỉa, nó dài dài cứng cứng như cái đòn càn

Tiếp đến thầy sờ tai thì phán:

– Không phải, nó bè bè như là cái quạt thóc

Thầy sờ chân voi phản ứng ngay:

– Các ông đều sai hết, nó sừng sững như là cái cột đình vậy

Cuối cùng thầy sờ đuôi phán:

– Bốn ông chả ai nói đúng cả, tôi thấy nó tua tủa như là cái chổi sể cùn

Năm ông thầy mỗi ông một ý, không ông nào chịu nhường ông nào cả nên nhảy vào cãi lộn rồi xô xát đến mức sứt đầu mẻ trán.

Tổng hợp